Birkat Al Mouz, Umman’ın Al Dakhiliyah Bölgesinde, Nizwa Şehrine bağlı bulunan geleneksel bir köy. Biz bu köye Umman’ın UNESCO Kültür Mirası Listesinde yer alan 5 eserinden bir tanesi olan falaj su dağıtım sistemlerinden bir tanesini, Falaj Al Khatmain‘i, görmek için gidiyoruz.

Size bu gezi öncesi “Aflaj” sistemi hakkında kısa bir bilgi vermem gerekir. Daha önce İran gezi yazımda da anlatmıştım. Su kıtlığı çeken ülkeler kısıtlı olan yeraltı ya da yer üstü su kaynaklarını en verimli, en ekonomik şekilde kullanıp ve en adil şekilde de dağıtmanın yollarını aramışlar. İran kısıtlı olan su kaynaklarını “kanat” denen bir sistemi 5000 yıldır kullanarak çözmüş (https://gezekalin.com/2022/07/12/tum-cekincelerinizi-bir-kenara-birakin-iran-gezi-yazisikanat-sistemi-ruzgar-yakalayicilar-dolat-abad-bahcesi-yezd/).

Umman halkı ise bu sorunu aflaj denen kanallar sistemi sayesinde halletmiş. Aflaj, Arapçada parçalara bölünmüş anlamındaki “falaj” kelimesinin çoğulu oluyor. Ummanlılar çok eski zamanlardan beri su altı ve su üstü su kaynaklarını kanallar sistemi ile evlerine ve tarlalarına yönlendiren bir su ağı sistemi kurmuşlar.

Falaj sistemi dediğimiz zaman yerçekimi etkisi ile kaynağından alınan suyun, tünel ve/veya hendeklerle susuz diğer bölgelere ulaştırılmasını anlamanız gerekiyor. Kurak ve yarı kurak bir ülke kabul edilen Umman’da sulamanın 1/3’ü bu tarihsel sistemden karşılanıyor. Umman’da UNESCO listesine giren 5 falaj sistemi var; Falaj Al Khatmain (ya da Khatmeen), Falaj Al-Malki, Falaj Daris, Falaj Al-Mayassar ve Falaj Al-Jeela. İşte biz Birkat Al Mouz’a, falaj sistemleri içerisinde en uzunu olan Falaj Al-Khatmain (2450 metre) ziyareti için geldik.

Falaj Al-Khatmain, Jebel Akhdar’ın (Yeşil Dağ anlamında ve Hacer Sıradağlarının uzantısı) güney kenarındaki Wadi Al-Muaydin‘den kaynağını alıyormuş.

Bizim ziyaret ettiğimiz yer civarında Bait al Redidah adlı restore edilmiş bir kale ve 1649 yılında inşa edilip, Umman’daki en eski camilerden biri olarak kabul edilen Al Ya’aribah Camisi bulunuyor. Falaj, caminin hemen dışında.

Burada yerel halkın yıkanmasına izin veren birkaç özel tezgah ve oda var. Buraya yakın Harat Al Sibani adlı (Sibani Ailesinin Mahallesi anlamında) eski bir yerleşim yeri var. Al Hamra adlı başka bir terk edilmiş eski yerleşim yerini gezeceğimizden, biz burayı gezmeden yolumuza devam ettik. Vaktiniz varsa Harat Al Sibani’yi gezin derim.

Umman’ı aynı zamanda bir kaleler ve kuleler ülkesi olarak görebilirsiniz. Bu ülkede bulunan kale ve kule sayısı bini geçiyor. Dar zamanınızda bunların hepsini gezmeniz gerekmiyor tabii ki. Ancak Jabreen Kalesi (ayrıca Jibreen Kalesi veya Jabrin Kalesi olarak da rastlayabilirsiniz) Umman’ın en güzel tarihi kalesi olması nedeni ile mutlaka gezilmeyi hak ediyor.

Bu tarihi kale, 17. yüzyılın sonlarında inşa edilmiş. Jabreen Kalesi, İmam  Bel’arab bin Sultan Al Yarubi tarafından yaptırılmış. Babası, Portekizlileri Umman’dan çıkaran ve Nizwa kalesini bugünkü haline getiren İmam Sultan bin Saif Al Yarubi. İmam Bel’arab, babasının Portekizlileri ülkeden çıkartmasından sonra barış dönemi içinde olan bir ülke devralmış. Bu imamı iktidardan uzaklaştıracak olan kardeşinin eylemine kadar da ülke barış ve refah içinde yaşamış.

Jabreen Kalesi, savaş zamanlarında inşa edilmediğinden diğer Umman kalelerinden farklı. Bu kalede Nizwa Kalesinde gördüğümüz kadar abartılı savunma önlemlerini görmüyoruz. Temel savunma yapıları var tabii ki ama Nizwa’dakinden daha az. Bu kale temelde bilime ve sanata tutkun bir hükümdar tarafından barış zamanlarında yaptırıldığından daha çok dekoratif özellikleri ve sosyal alanları ön planda tutulmuş. Bu da Jabreen Kalesini Umman tarihinin en güzel ve estetik kalesi yapıyor

Kale üç katlı olup iki kuleye, çok sayıda resepsiyon salonuna, yemek alanlarına, toplantı salonlarına, mahkeme salonuna, kütüphaneye sahip. Kalenin iç tasarımında süslü pencereler, ahşap balkonlar, Arap kaligrafisi yazılı kemerler ve nefes kesen tavan resimleri bulunuyor. Jabreen Kalesinin tavan süslemeleri Maskat’taki opera binası salonunun tavanına ilham kaynağı olmuş.

Jabreen Kalesi’ndeki en önemli odalardan biri yukarıda fotoğrafı olan 14 pencereli ve göz şeklinde tasarımlı girift bir tavanı, önemli konuklar için özel bir kabul salonu olan “Güneş ve Ay Salonu”. Basim galiba en çok bu sarayı seviyordu ve hem kaleyi, hem de bu odayı uzun uzun ve zevkle anlattı.

Bu odanın ismi üst pencerelerden güneş ışığının, alt pencerelerden ise ay ışığının içeriye girmesinden geliyor.

Bu kaleye giriş 1 OMR. Nizwa Kalesi yanında çok daha ucuz ve gezmesi sanki daha zevkli. Ancak bu kaleyi daha çok sanatsal bir yapıya sahip olduğu için, Nizwa ve diğer kaleleri ise bitmeyen kabileler arası savaşlarda iyi savunma için yapılan kaleler olarak düşünerek gezmenizi tavsiye ederim.

Bahla Kalesi (Bahla Fort), Umman’da bulunan kaleler içerisinde UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi içinde olan tek kale ve bendeniz bu kaleyi sadece dışarıdan fotoğraflamakla yetindim. Bunun nedeni ziyarete başlamadan önce kale hakkında yazılanlardan edindiğim fikir. Bu kale öyle boş bir kale kesinlikle değil. Yalnız kale hakkında hangi yazıyı okuduysam içindeki sergilemenin bir UNESCO eseri için biraz zayıf kaldığından bahsediyordu.. Bugüne Nizwa, Jabreen gibi iki önemli ve özellikli kaleyi ziyarete koymuşsanız ve bizim programı uygulayacaksanız bu kaleyi dışarıdan fotoğraflayıp yol devam etmekte fayda var derim. Vakit varsa Umman’ın 5 UNESCO eserinden bir tanesi olan Bahla Kalesi de gezilmeli. Fotoğraflarım kale dışından çekimlerim, aşağıda vereceğim bilgiler ise teoriden olacak.

Bahla Kalesi, Umman’daki en eski ve en büyük kalelerden birisi. Aslen 12. ve 15. yüzyıllar arasında saman ve kerpiçten inşa edilen kaleyi Umman’ın bu bölgesini işgal edip Bahla’yı başkent yapan Banu Nebhan Kabilesi yaptırmış. O zamanlar buhur ticaretini bu kabile yönetirmiş.

Daha sonra burayı ele geçiren her kabile çeşitli eklemeler yapmış, Bahla Kalesi aslında bir kompleks ve kalesi, vahası ve 13 kilometreyi bulan surları içeriyor. Kalede üç ana alan varmış: Kalenin en eski bölümü olan El-Kasabah, Bait al-Hadis (veya yeni ev) ve Bait Al-Jabal (dağ evi). Kale tarihte 3 kez büyük restorasyon geçirmiş. En son da 2012 yılında restore edilmiş. Yolda kaleyi ve suları uzaktan panoramik olarak gören bir yerden fotoğraflamayı da ihmal etmedik.

Basim’in sürprizlerinden bir diğeri ise Umman’ın “Büyük Kanyonu” kabul edilen Wadi Al Nakhr içinde kısa bir off-road gezisi yaptırmasıydı. Orta Doğu’nun Büyük Kanyonu olarak oldukça popüler olan bu kanyon 8 km devam ederek kendi adını taşıyan köye ulaşıyormuş.

Umman’a trekking için gelenlerin bu iş için tercih ettikleri bir vadi burası. Buraya yağmur yağdığı zaman araçla veya herhangi bir aktivite için girilmesi kesinlikle tavsiye edilmiyor.

Yağmur suları sel etkisi ile dağlardan aşağılara vadi boyunca iniyormuş. Zaten yakın zamanda yaşanmış sel felaketinin izleri vadinin gezdiğimiz kısımlarında hemen dikkati çekiyordu.

Umman’da yapacağınız en eşsiz şeylerden biri terk edilmiş ve kerpiçten evleri ile eski harabe köyleri ziyaret etmek. Bir zamanların yaşanmışlıklarının ardından zamana ayak uydurmak ve iş bulmak için halkının başka yerlere göç etmesi sonrasında bazı kasabalar ve köyler boşalmış ve kaderine terk edilmiş. Yıkılan binalar, eski kapılar ve tozlu patikalar arasında dolaşabileceğiniz, tamamen terk edilmiş bir kasaba hayal edin. Umman’da bu tür köylerin en güzel örneklerinden birisi de Al Hamra harabeleridir.

Al Hamra, 700-1000 yıllık köyün çevresine kurulmuş 400 yıllık bir kasaba. Önce hurma ağaçları arasındaki eski Al Hamra’yı karşı tepeden gören bir seyir terasına gidip kasabanın panoramasına şahit olduk.

Sonra aracımıza binerek, hurma ağaçları ile çevrili dar yoldan terk edilmiş kasabanın içine girdik.

Falaj kanallarının dolaştığı kasabada kerpiç binalar yıkık dökük haldeler. Kasabayı boylu boyunca yürüdük. Bazı evlerin içine girmeyi denedik ama yıkıldı yıkılacak haldeki binalar tehlike arz ediyor. Dikkat etmek gerekiyor.

Al Hamra Kasabası gezisi sonrasında geceleme yapacağımız Misfat Al Abriyeen Köyü‘ne doğru yola düştük. Hem geleneksel mimarisi hem de en az 2000 yıldır antik falaj sulama sistemlerine dayanan tarımı ile dikkat çeken Misfat Al Abriyeen Umman’a ait bir vaha köyü. Gezdiğimiz terk edilmiş Al Hamra kasabasına inat eski evler tadilat görüp otele çevrilmiş. Bu köy önemli miktarda turist ağırlıyor.

Umman gezimizin son gecesini tipik bir Umman Köyünde ve tipik bir Umman evinde geçirmek istedik. Konaklama yapacağımız köy hurma ağaçları içinde ve vahanın ortasında diyebiliriz.

Misfat Al Abriyeen son yıllarda oldukça çekici bir turizm merkezi haline gelmiş. Köy, muhteşem tarım teraslarına, güzel sokaklara ve sağlam kayaların üzerine inşa edilmiş eski evlere sahip. Misfat al Abriyeen’deki eski evler, palmiye yapraklarından çatıları olan geleneksel kerpiç evler ve kesinlikle eski zamanlarda güvenlik sağlamak amacıyla sağlam kaya temeller üzerine inşa edilmeleri bakımından benzersizler.

Konaklama yapacağımız ev ise geleneksel bir Umman evi. Bu köyde konaklama yerlerinden çok azında odalarda kendine ait tuvalet mevcut. Benim de bir otel odasında taviz vermeyeceğim en önemli konu olması nedeni ile Harit Al Misfah In‘i seçmiştik. Ama konaklama yaptığımız otelin sahipleri hem çok yardımcı oldular ve hem de odamızda köye hakim balkon vardı.

Misfat Al Abriyeen Köyünde hem akşam üstü ve hem de sabahın erken saatlerinde yürüyüşlerimizi yaptık. Siz de köyün her iki yönüne doğru yürüyüşlerinizi mutlaka yapın derim.

Her anı dolu dolu geçen nefis bir gündü. Yarın gezinin son gününe gireceğiz.

Gezekalın

Dr Ümit Kuru

28.02.2023