Tüm Sanal Gezginlere yeniden merhaba..

Bu yazımda sizlere Fas gezimizde Merzouga’dan Ouarzazate‘ye kadar olan kısmı anlatacağım. Aslında gezimiz Marakeş’de sonlanıyor. Ancak Merzouga’dan Marakeş’e kadar yaklaşık 9 saatlik yol yapmak gerekiyor. Bu nedenle araya Todra Kanyonu ve Tinghir gibi gezi yerlerini koyup, Ouarzazate’de konaklama şeklinde bir program yapılmış. Bir gezide uzun araç yolculukları insanı bir süre sonra bezdirebildiğinden doğru bir yaklaşım olmuş.

Merzouga-Erg Chebbi Çölü tepelerinde sabah deve ile yapığımız gün doğumu aktiviteleri ve takibinde kahvaltı sonrasında, jiplere doluşup tekrar otobüsümüze bineceğimiz köye geri döndük. Yollarda turistleri sabah gün doğumu aktivitesi için sırtlarında taşımış ve görevlerini tamamlamış deve kervanları görüyoruz. Buradan Ouarzazate’ye doğru yola çıktık.

Zaman zaman köyler, çoğu zaman da dağlar ve çöl alanları manzaramızı oluşturuyor. Fas’ın büyük şehirlerinde kadının erkeklerle beraber hayatın içinde olmalarını gördüm. Ama köylerinde, başları kapalı da olsa, bisiklet ve araba kullanan kadınları görmek, şeriat ile yönetilen bir ülkede hoşuma gitti.

Yolda çıkrıklarla su çekilen yan yana dizilmiş su kuyuları fark etmiştim. Otobüs içinden çektiğim fotoğraflara bakınca onları hatırladım. Bu yazıyı hazırlarken araştırınca İran gezimden tanıdığım bir sulama sisteminin, burada değişik bir adla karşıma çıktığını öğrendim. Bunlara “Khettara“, Türkçesiyle “Drenaj galerileri” deniyor. Khettaralar yüzyıllardır Cezayir ve Fas’ın kurak bölgelerindeki su kaynaklarının en verimli ve etkili yöntemle kullanımını sağlamış. Khettaralar, vahalardaki tarlaları sulamak için yerçekimiyle su tablasından yüzeye su taşıyan bir hidrolik sistem. Buluş ve teknik eskiye dayanıyor. Orta Çağ’da, İslam birliklerinin Güney Akdeniz’i fethi sırasında buralara yayılmış. 2.500 yıldan daha önce bilinen yöntem, Murabıtlar döneminde bu topraklara Pers icadı olarak getirilmiş. Ben İran gezi yazımda tarihi sulama ve kanat sistemlerini ayrıntısı ile anlatmıştım.(https://gezekalin.com/2022/06/20/tum-cekincelerinizi-bir-kenara-birakin-iran-gezi-yazisisuster-tarihi-hidrolik-sistemi-danielin-mezari/ )

Günümüzde artık bu sistemin yerini çoğu yerde güneş enerji panellerinden sağlanan enerji ile çalışan su pompaları almış. Yol üstünde gördüklerimizin bir kısmı hala aktif sulamada kullanılsa da, bir kısmı da turistik amaçla kullanılıyor. Khettaralar, özellikle teknolojik gelişmeler, iklim değişkenliği nedenli şiddetli kuraklıklar ve yerel halkın bu tür bir sulama yöntemine olan ilgisizliği nedeniyle son yıllarda azalmış. Bu nedenle, bölgedeki farklı medeniyetler tarafından geliştirilen yüzlerce yıllık ve yerel atalardan kalma bilgi birikimi de ne yazık ki kayboluyor. Biz de bu tarihi sistemin yanından otobüsle geçtik gittik. Merzouga-Ouarzazate arasındaki seyahatinizde bu sistemi yakından görün derim.

Merzouga’dan yola çıkıştan 3 saat kadar sonrası Tinghir‘e vardık. Tinghir, yaklaşık 30 kilometre uzunluğunda ve 4 kilometre genişliğinde bir vaha. Yemyeşil palmiye (hurma) ağaçları ve arkasında geleneksel kerpiçten kasbahları-evleri ile seyir tepesinden (Mirador del Palmeral) çok güzel panoramik fotoğraf veriyor. Burası Fas’ın en büyük palmiye vahası. Eski ve terk edilmiş izlenimi veren yerleşim yerleri arasında ve Palmiye Korusunda bir yürüyüş yapsak güzel olurmuş. Büyük ve eski bir yerleşim yeri. Daha az turistik ve dolayısı ile daha doğal görünümde. Tinghir, Fas’ın imparatorluk şehirlerini, Kara Afrika’ya bağlayan antik kervan yollarının kavşağında bulunan bu kent.

Tepeden bakınca karşımızda tarımla ve halıcılık/dokumacılıkla hayatlarını kazanan göçebe berberi halkının yaşadığı bir köy var. Kasaba, yüzyıllar boyunca ticaret ve tarım için önemli bir merkez olmuş.

Tinghir’in tarihi, eski ticaret yolları üzerinde bulunan stratejik konumuna dayanıyor. Yeri gelmişken bahsetmek doğru olacak; Kasbah kelimesi Fas’ın kuzey ve güney kısımlarında iki farklı mimari türe karşılık geliyormuş. Bu iki tür, görünüşte benzer olsa da, aslında oldukça farklı. Fas’ın kuzeyindeki kasbahlar Müslüman kültürüyle, güneydeki kasbahlar ise Berberi kültürüyle bağlantılılar. “Ne demek istedin?” diye soracak olursanız; Sahile yakın Müslüman kasbahları gelecekteki şehirlerin temel taşları olarak inşa edilirken, Berberi kasbahları başlangıçta devam ettirme veya genişletme niyeti olmadan stratejik noktalara yerleştirilmişler. Bu nedenle güneydeki kasbahlar çoğunlukla yapısal çöküşü önlemek için sürekli bakım gerektiren kerpiçten oluşan inşaat malzemeleriyle yapılmış. Tinghir’deki kasbah rüzgar ve yağmurun zaman içindeki etkisi ile yıkık ve harabe hale gelmiş. Bir sonraki gün gezeceğimiz Ait Benhaddou Ksar‘daki kasbah ve evlerde bunu yakından ve çok net olarak göreceğiz. Rabat kentinde, Udayas Kasbah’da olduğu gibi, kuzeydeki kasbahlar daha dayanıklı malzemelerle inşa edilmişler. Ülkenin iki yönündeki kasbahlar bu gibi açılardan çok farklı olabilirlerse de aynı zamanda bazı ortak unsurları paylaşıyorlar (Dört savunma kulesi ve tek bir giriş erişimi olan dikdörtgen bir düzen, genellikle tahıl ambarı için birinci kat, mutfak ve işçiler için ikinci kat ve aile için üçüncü katta odaların yerleşimi gibi).

Todra Vadisi’nin ilk sakinleri büyük ihtimalle Hristiyanlık döneminin başlangıcında Orta Doğu’dan hurma ağaçlarının getirilmesi nedeniyle bölgeye yerleşmişler. Bu hurma ağaçları yerel ekonomi için değerli bir kaynak. Bölgedeki ilk yerleşimciler koyu tenliymiş ve kısa süre sonra bölgeye kendi dillerini ve kültürlerini empoze eden Amazigh veya Berberiler tarafından takip edilmişler. MÖ beşinci yüzyılda Yahudilerin gelişi, Todra Vadisi’nin çeşitli kültürel dokusuna bir katman daha eklemiş. Bu tarihi eskilere dayanan, binlerce hurma ağacı ve bir kısmı yıkılmış kasbahların arasından, kısa da olsa yürümek ilginç olabilir.

Biz panoramik fotoğraf için yer seçerken, otobüsümüzün durduğu tepede mevzilenmiş satıcılar bir anda çevremizi sardılar. Fas’da satıcılar pazarlığa çok müsaitler. Verilen fiyatın yaklaşık yarısını teklif edin. Teklif ettiğiniz fiyata ulaşamazsanız da orta bir yol mutlaka buluyorsunuz.

Tinghir Bölgesi, güneybatıdan kuzeydoğu Fas’a 700 kilometre uzanan ve kuzeyde 4.167 metreden yüksek bir zirveye sahip olan Yüksek Atlas ve güneyde Küçük Atlas Sıradağları arasında sıkışmış. Atlas Dağları’nın yükselmesi sonrası burada var olan deniz geri çekilince, kayaların kıvrımlara ve faylara dönüşmesine neden olmuş. Bu nedenle burada satıcı tezgahlarında, alanda bolca bulunan deniz fosillerinin satışlarını görüyorsunuz. Milyonlarca yıl boyunca doğa (rüzgar ve Todra Nehri erozyonu gibi araçları ile) bu coğrafyayı şekillendirmiş. Ortaya Todra Kanyonu gibi bir güzellik ortaya çıkmış.

Tinghir’e tepeden bakan bir yerde verdiğimiz fotoğraf molası sonrasında Todra Boğazı‘na doğru yola çıktık. Burada hem açlığımızı doyuracağız, hem de ortamda vakit geçireceğiz.

Todra Boğazı (Gorges du Todgha olarak da biliniyor), 300 metreye kadar yükselen yüksek kireçtaşı kayalıkları ile bölgedeki en muhteşem doğal güzelliklerden bir tanesi.

Dünyanın dört bir tarafından kaya tırmanışı yapmak için tırmanışçılar buraya geliyormuş. Biz de orada iken tırmanışcılarddan 3 tanesine denk geldik. Kaya tırmanışı benim yapabileceğim bir aktivite asla değil. Bu güzel kanyon, kurak çöl ortamından çıkınca insanı canlandırıyor.

Todra Kanyonu, 25 kilometreden uzun bir alana yayılıyor ve en etkileyici bölümü, her iki tarafta 300 metreye kadar yükselen kayalıkların bulunduğu dar bir koridor. Biz de bu alanı gezdik zaten. Bu muhteşem vadiyi oyan Todra Nehri hala kanyon içinden akmaya ve doğayı şekillendirmeye katkı sağlıyor.

Biz burada verilen yemek molasını pas geçerek kanyonun içinde yürüyüş yaptık. Sıra sıra satıcılar kanyonun bir kenarına tezgahlarını açmış giysi, şal, fosil ve başka şeyleri satıyorlar. Hemen hepsini bir ziyaret ederek sonunda mobil bir çay-kahve satıcısında mola verdik.

Sallama çay içsek de bu güzel kanyon içinde, Fas’daki en keyifli çayımızı içtik diyebilirim.

Todra Kanyonu gezimiz sonrasında günün son noktası olan Ouarzazate’ye doğru yola çıktık. Daha yaklaşık 200 km yolumuz var. Yol üzerinde gül yetiştiriciliğinin, incir ağaçlarının bol olduğu bölgelerden geçtik. Sonunda akşama doğru konaklama yapacağımız otele geldik. Hava daha aydınlık olunca merkezde olan otelin civarını gezmek için dışarı çıktık.

Ouarzazate (Varzazat diye okunuyor), Berberi kökenli bir isim ve “Sessiz” anlamına geliyor. Burası güneyden ülkenin kuzeyindeki şehirlere gitmek isteyen Trans-Sahra tüccarları için bir geçiş alanı olmuş bir kent. Bugün için hala geçmişten kalma bir durak noktası ve çöle açılan bir kapı kimliğini korumakta. Zamanında küçük bir kasaba iken Fransız sömürge döneminde, 1928 yılından itibaren iyi yapılandırılmış bir şehre dönüşmüş ve gümrük karakolu ve idari merkez haline gelmiş. Şehir günümüzde golf ve kongre turizmi merkezi olması ile ön plana çıkmış. Bir diğer önemli gelir kaynakları ise, Hollywood başta olmak üzere, sinema sektörü için doğal bir plato olması ve stüdyolara sahip olması. Nüfusu yaklaşık 70000 kişi.

Ouarzazate gezmesi kolay bir şehir. Görülecek herşey hemen bir cadde etrafında (Mohamed V caddesi ve tüm yan sokakları etrafında) dizilmiş durumda. Yürüyerek dolaşmakta sorun yaşamazsınız. Taourirt Kasbah cadde boyunca göze çarpıyor. Biz de hemen karşı caddedeki platforma çıkıp burayı bol bol fotoğrafladık. Kasbahın tarihi, bölgeyi feodal bir sistemle yöneten bir aile olan Paşa Glaui’nin temsilcisinin ikametgahı olarak hizmet verdiği 18. yüzyıla kadar uzanıyor. Fas’taki kasbahların geneline göre burası iyi korunmuş ve bazı bölümleri restore edilmiş. Üç yüze yakın odası varmış. Akşam vakti kasbah ve civarını ziyaret edemedik tabii ki.

Kasbahı karşıdan fotoğrafladığımız alanın hemen arkasında Sinema Müzesi ve yeni antikacılar, hediyelik eşya satan bir çarşı var. Müze, Ouarzazate’nin sinema kültürünü görebileceğimiz birkaç yerden bir tanesi. Ama gerçek bir sinemasever için Ouarzazate’den bir saatlik bir sürüş mesafesinde Atlas Stüdyoları‘nı veya CLA Stüdyoları‘nı ziyaret tavsiye ediliyor. Eğer sadece birini seçmeniz gerekirse de ilk önce Atlas stüdyoları önerildi. Çünkü en eski olan stüdyo burası ve Nil Mücevheri, Gladyatör gibi filmlerin sahneleri orada çekilmiş.

Vakit diğer gezi yerlerini gezmeye müsait olmayınca biz de hemen arkamızda bulunan çarşıya girip günü bitirdik. Aslında Kasbah gezilebilirmiş. Gün ışığı bitince otele dönüp akşam yemeğine geçtik.

Sevgili Sanal Gezginler bir bölüm daha bitti. Marakeş’e geliyor sıra.

Gezekalın..

Dr Ümit Kuru

15.05.2025