Neden bu kadar çok sevdim bu geleneği bilmiyorum diye yazıya başlamam sahtekarlık olur. Seviyorum çünkü baharla ilgili. Yaşama sevinci ve yenilenme ile ilgili. Bu gelenek insanın dilekleri, gerçekleşmesini arzu ettikleri ile ilgili. Yani ruhuma ve içimdeki çocuğa çok uyan bir gelenek.

Bugün sizlere sonradan öğrendiğim ama öğrendikten sonra da hep takip ettiğim bir geleneği,  Baba Marta (Marta Nine) geleneğini tanıtacağım. Sadece kitabi bilgi değil, ama aynı zamanda sevgili dostum ve meslektaşım Prof. Dr. Yüksel K. Yılmaz’ın biricik annesi Meliha teyzenin ağzından Martina Sıbıta geleneğini anlatacağım.

Martenitsa, 1 Mart’tan başlayarak martın sonuna kadar takılan, beyaz ve kırmızı yünden yapılan bir süse verilen isim. Çok eskilere dayanan Baba Marta (“Çestita Baba Marta“), Bulgaristan coğrafyasına has bir gelenek olarak gözükse de, diğer Balkan ülkelerinde de bilinebiliyor. O coğrafyadaki Türkler, Bulgarlar, Pomaklar tarafından kutlanıyor. Bu günde insanlar yakınlarına ve arkadaşlarına “martenitsa” olarak adlandırılan sembolleri, yıl boyu sağlık ve güç dileğiyle hediye ediyorlar. Adete göre, martenitsalar kırlangıç veya leylek görünceye kadar taşınıyorlar. Bu takılar, meyve ağaçlarına, evlere, ev hayvanlarına da takılabiliyor. Bu şekilde yeni başlayan tarım yılının da bereketli ve verimli olması için dilekler tutuluyor. Martenitsalarda kullanılan beyaz renk uzun ömrü, kırmızı renk ise sağlık ve gücü temsil ediyor.

Martenitsa ya da Martina Sıbıta’yı bir de Meliha teyzenin ağzından dinleyelim;

“Sert geçen Balkan kışlarından sonra 1 Mart ile birlikte bahar gelişi, doğanın uyanışı kutlanırken dilekler ve sevinç birleşir. Şubatın son günü genç kızlar baharın ilk çiçeklerini toplar, o gece her genç kız ortak bir su kabına çiçekleri bırakır, ayrıca herkes küpe, yüzük, bilezik gibi bir takı koyar kaba. kabın üstü örtülüp o gece açık havada bekletilir. 1 Mart sabahı erken kalkılır, kaba çiçek ve takı bırakmış kızlar kabın başında toplanır. Bir kızın yüzü bir tülbentle örtülür, kızlar topluca mani söylemeye başlar, yüzü örtülen kız kaptan sırayla takıları çıkarır, her kız kendi takısını alır, takı çiçeklerle ve baharın gelişiyle kutsanmış olur, sahibine sağlık ve sevinç getirir. Martina Sıbıta bileklikleri koyun yünüyle yapılır, eğrilmiş, boyanmamış beyaz koyun yünü ile, eğrilmiş ve doğal boyalarla kırmızıya boyanmış kırmızı yün birlikte bükülür. İyi dilekler dilemek istediklerinizin bileğine bu iplikler bağlanır. Kırlangıç ya da leylek görünceye kadar iplikler saklanır ya da bilekte kalır. Bahar gelince, ilk leylek ya da kırlangıç görülünce martina sıbıtalar meyve veren ağaçlara bağlanır, doğa uyanmış, bereketini vermeye başlamıştır. Dilekler de meyve ağaçlarının bereketi gibi, bereketle gerçekleşsin istenir.”

Söylenceye göre (Pomak Ajans’tan derlenmiştir);

“Baba-Marta / Marta Nine” sağı solu belli olmayan, asabi mizaçlı bir kadındır. Ablaları Uzun Boynuzlu Karafatma [Ocak] ve Kısa Boynuzlu Karafatma [Şubat] ‘dan sonra geldiği ve onların tavırlarından hoşlanmadığı için öfkelidir. Baba Marta öfkelendiğinde hava kararır, kar-dolu düşer, insanlar havaya bakıp karamsarlığa kapılır.

Dağda hayvan güden Kozarka ise Marta Nine’den bir iyilik bekler. Yaşıt oldukları için arzu eder ki Baba Marta şenlensin ve hava düzelsin. Kozarka da koyun-kuzularını dağdan indirsin. Ama istediği gibi olmaz. Martın sonu yaklaştığından Baba Marta erkek kardeşini gönderir ve Nisan ayından birkaç gün ödünç alır ve öfkesini yağdırır. Kozarka nine ve kuzuları donar ve taş olur. Zaemnitsi denilen [ödünç alınmış günlerde] donup taş olan Kozarka ve kuzularını [taşları] okşayanların şifa bulduğuna inanılır.